Ba’zi bir meteorlarga oid simulyalangan fotografik, televizion, spektral va radiolokatsion kuzatuvlarning natijalari Tojikistonda
Annotatsiya
Tojikiston Milliy fanlar akademiyasi Astrofizika instituti – 1960-yillarning oxiridan boshlab Gissar astronomik observatoriyasida (GisAO) turli optik kuzatuv uskunalari, jumladan fotografik, spektral, televizion hamda radiolokatsion uskunalar – MIR-2 va MIR-3 komplekslari joriy etilgan ilk ilmiy-tadqiqot muassasalaridan biridir. 1977–1980-yillarda Institutda ilk bor asosiy yillik meteor oqimlari va sporal (tasodifiy) meteorlar fonini kompleks tarzda kuzatish ishlari olib borildi: fotografik, spektral, televizion va radiolokatsion kuzatuvlar amalga oshirildi. Ushbu kuzatuvlar natijalarini tahlil qilish davomida quyidagilar aniqlangan: bir dona bir vaqtda foto-televizion usulda qayd etilgan meteor, sakkizta foto-radiolokatsion meteor (shulardan №770954 raqamli meteorning spektri bir zumlik ekspozitsiya usuli bilan olingan), shuningdek 57 ta bir vaqtda radio va televizion usullar bilan qayd etilgan meteorlar.
Meteorlarning simulyalangan (bir vaqtda amalga oshirilgan) radio-optik kuzatuvlari mualliflarga birinchi marta quyidagilarga erishish imkonini berdi: a) bir xil meteorlar uchun yoritilish (svetlenie) va ionlanish egri chiziqlarini olish;
b) shu meteorlar tezligini ikki usulda o‘lchash: 1) radiolokatsion usulda; 2) kombinatsiyalangan radio-televizion kuzatuvlar natijalari asosida; v) meteoroidlarning fotometrik va ionizatsion massasini aniqlash; g) oqimli va sporal meteoroidlar tuzilmasini tadqiq qilish. Tojikistonda o‘tkazilgan simulyalangan radio-optik meteor kuzatuvlarining natijalarini Garvard, Ottawa va Jodrell-Benkda olingan shunga o‘xshash ma’lumotlar bilan birlashtirish orqali mualliflar yulduz kattaliklariga ko‘ra ikki guruh meteorlar uchun (a) yorqin va (b) xira meteorlar) yoritilish intensivligi bilan ionlanish intensivligi nisbati logarifmining tezlikka bog‘liqligini o‘rganish imkoniyatiga ega bo‘ldilar. Olingan natijalar shuningdek meteorlarning radiovelyuchinasi (radio qiymati)ning tezlikka bog‘liqligini o‘rganish imkonini berdi, bu esa optik va radiolokatsion kuzatuvlar ma’lumotlarini o‘zaro talqin qilishda nihoyatda muhimdir.
Mualliflar haqida
Adabiyotlar ro'yxati
Fujiwara, Y. Simultaneous observations of meteors with the radar and TV systems / Y. Fujiwara, M. Ueda, T. Nakamura, М. Tsutsumi // Earth, Moon, and Planets. – 1995. – V. 68. – P. 277–282.
Nishimura, K. High sensitivity radar-optical observations of faint meteors / K. Nishimura, T. Sato, T. Nakamura, M. Ueda // Proceedings. – 2001. – P. 1877–1884.
Pupillo, G. Radio-optical observations of meteors by BLM radar: preliminary results / G. Pupillo, G. Cevolani [et al.] // Mem. S.A. It. Suppl. – 2007. – V. 11. – P. 100–102.
Michell, R. G. Simultaneous optical and radar observations of meteor head-echoes utilizing SAAMER/ R. G. Michell, D. Janches, M. Samara [et al.] // Planet. Space Sci. – 2015. – V. 118. – P. 95–101. https://doi.org/10.1016/j.pss.2015.04.018.
Edwards, W. N. Infrasonic observations of meteoroids: preliminary results from a coordinated optical- radar-infrasound observing campaign / W. N. Edwards, P. G. Brown, P. J. Weryk, D. O. Revelle // Earth, Moon, and Planets. – 2008. – V. 102. – P. 221–229.
Weryk, R. J. Simultaneous radar and video meteors / R. J. Weryk // Electronic Thesis and Dissertation Repository. – 2012. – № 1021. 240 p. URL: https://ir.lib.uwo.ca/etd/1021
Li, G. Z. First results of optical meteor and meteor trail irregularity from simultaneous Sanya radar and video observations / G. Z. Li, B. Q. Ning, A. Li [et al.] // Earth Planet. Phys. – 2018. – V. 2. – P. 15–21. https://doi.org/10.26464/epp2018002.
Ohsawa, R. Relationship between radar cross section and optical magnitude based on radar and optical simultaneous observations of faint meteors / R. Ohsawa, A. Hirota, K. Morita [et al.] // Planetary Space Science. – 2020. – V. 194. – P. 105011. https://doi.org/10.1016/j.pss.2020.105011.
Tarnecki, L. K. Mass estimation from simultaneous optical and radar meteor observations / L. K. Tarnecki, R. A. Marshall, P. Brown, G. Stober // Journal of Geophysical Research: Space Physics. – 2024. – V. 129. – P. 032281. https://doi.org/10.1029/2023JA032281.
Нарзиев, М. Вариации свечения и ионизации вдоль следа одних и тех же метеоров / М. Нарзиев // Радиотехника. – 2016, – Вып.184, – С.53-58.
Лебединец, В. Н. Пыль в верхней атмосфере и космическом пространстве. Метеоры / В. Н. Лебединец. – Л.: Гидрометеоиздат, 1980. – 246 с.
Бибарсов, Р. Ш. Определение масс и плотностей метеорных тел по радиолокационным наблюдениям с одного пункта / Р. Ш. Бибарсов, М. Нарзиев, Р. П. Чеботарев // Астрономический вестник. – 1990. – Т. 24. – № 4. – С. 326–332.
Opik, E. J. Physics of meteor flight in the atmosphere / E. J. Opik. – N. Y.: Interscience Publ., 1958. – 474 p.
Тохтасьев, В. С. Вероятность ионизации в метеорных следах / В. С. Тохтасьев // Метеорное распространение радиоволн. – Казань: Изд-во КГУ, 1970. – № 7. – С. 33–49.
Коновалова, Н. А. О механизме разрушения и физических характеристиках совместных радио- оптических метеороидов / Н. А. Коновалова, М. Нарзиев // Радиотехника. – 2010. – № 160. – С. 118–123.
Лебединец, В. Н. Оценка плотности дробящихся метеорных тел по наблюдаемому торможению метеоров / В. Н. Лебединец // Доклады АН СССР. – 1986. – Т. 291. – № 2. – С. 313–316.
Бабаджанов, П. Б. Плотность и пористость метеороидов / П. Б. Бабаджанов, Г. И. Кохирова // Доклады АН Республики Таджикистан. – 2006. – Т. 49. – № 6. – С. 493–500.
Бенюх, В. В. О минералогической плотности метеорных тел в некоторых потоках / В. В. Бенюх // Астрономический вестник. – 1974. – Т. 8. – № 2. – С. 96–101.
Нарзиев, М. Общность в форме распределения блеска и ионизации вдоль следа метеоров разных диа- пазонов интенсивностей / М. Нарзиев, Ш.Ш. Шоёкубов // Радиотехника. – 2020. – Вып.201, – С.72-77.

Это произведение доступно по лицензии Creative Commons «Attribution» («Атрибуция») 4.0 Всемирная.